Паважаныя студэнты, выкладчыкі,
Прашу прабачэння, што прымусіла вас чакаць. На жаль, палёты не заўсёды выконваюцца па запланаваным графіку. Але нарэшце мы тут.
Паважаны рэктар Альтман, дзякуй за запрашэнне выступіць тут, у Цэнтры менеджменту, перад будучай бізнес-элітай Аўстрыі і Еўропы.
Калі б тры гады таму мне сказалі, што я буду прамаўляць такую прамову, я б падумала, што гэта сон… А можа, што гэта начны кашмар… Тады я вельмі баялася публічных выступаў.
Калі б мне хтосьці сказаў, што я сустрэнуся з Аляксандрам ван дэр Бэленам, канцлерам Шольцам, нават рэктарам Альтманам, я б падумала, што ў гэтага чалавека занадта багатая фантазія.
Мая палітычная кар'ера пачалася не па маёй волі. Яна доўжыцца зусім нядоўга, але за гэты час я нарэшце зразумела, як размаўляць з такімі людзьмі, як прэзідэнт ван дэр Бэлен. А вось з-за выступаў перад студэнтамі я да гэтага часу моцна нервуюся.
А яшчэ я зразумела, што жыццё непрадказальнае. І ніколі не ведаеш, што яна прыгатавала для цябе. Часам яна ставіць цябе ў такія абставіны, да якіх не могуць падрыхтаваць нават самыя лепшыя ВНУ, такія як Цэнтр менеджменту Інсбрук.
Таму трэба давяраць сваёй інтуіцыі, унутранаму маральнаму компасу і сваім блізкім.
Менавіта сям'я дапамагае перажыць самыя цяжкія моманты жыцця. Менавіта сям'я дапамагае выжыць у буры.
У сваім жыцці я ўсё рабіла з любові да сям'і. Я падтрымлівала свайго мужа ў яго пачынаннях. Калі мой сын нарадзіўся з парушэннем слыху, я кінула працу, каб прысвяціць яму ўвесь свой час. Я гадамі клапацілася аб ім і дапамагала яму развівацца. Я не ведала, ці атрымаецца, – я проста рабіла тое, што павінна была рабіць.
Цяпер я разумею, што тое самае можна сказаць і пра барацьбу за свабоду: яна таксама доўгая і цяжкая, і ніколі не ведаеш, ці будзе вынік. Але не працягваць яе нельга.
Дзякуючы любові да сям'і я апынулася там, дзе я зараз знаходжуся, – у палітыцы. У 2020 годзе мой муж вырашыўся на смелы крок – стаў папулярным блогерам. Ён ездзіў па краіне і расказваў пра рэальнае жыццё беларусаў. Ён размаўляў са звычайнымі людзьмі аб іх праблемах. Ён адкрыта крытыкаваў дыктатуру. Мне здавалася, што гэта небяспечна. Але я ўсё роўна падтрымлівала свайго мужа. Тое, што было важнае для яго, было важнае і для мяне.
Калі ён аб'явіў, што будзе балатавацца ў прэзідэнты, яго тут жа арыштаваў КДБ – яшчэ да таго, як ён паспеў зарэгістравацца ў якасці кандыдата. Ён проста хацеў лепшага для нашай краіны. Ён проста хацеў, каб нашая сям'я жыла ў свабоднай дзяржаве.
Калі яго затрымалі, я вырашыла балатавацца замест яго. І зрабіла гэта з кахання да мужа.
На маё вялікае здзіўленне, мне дазволілі зарэгістравацца ў якасці кандыдата. Можа быць, Лукашэнка не ўспрыняў мяне ўсур'ёз. Для яго гэта было несур'ёзна. Ён казаў, што наша канстытуцыя «не пад жанчыну» і што жанчына не можа быць прэзідэнтам. І сам у гэта верыў.
Мы ж даказалі, што ён не мае рацыі. Мы за 15 хвілін аб'ядналі свае сілы і вырашылі вылучыць мяне адзіным кандыдатам. Мы паказалі беларусам, што ёсць альтэрнатыва дыктатару. Наш рух за перамены ахапіў краіну, як пажар ахоплівае лес. Тысячы людзей прыходзілі на нашыя мітынгі, нават калі дыктатар спрабаваў сарваць іх.
Мы выступалі за свабоду, за дэмакратыю, за годнасць кожнага чалавека.
І раптам я зразумела, што зараз мая сям'я – гэта не толькі мой муж і дзеці. Тады ёй сталі 9 мільёнаў беларусаў. А ў сем'ях людзі клапоцяцца адзін пра аднаго. Надышоў час неверагоднай салідарнасці і самаарганізацыі. Нашае грамадства было згуртавана як ніколі.
Калі надышоў дзень выбараў, 9 жніўня, усе ўбачылі, што дыктатар прайграе. Мы атрымалі відавочную перамогу. Але ён не змірыўся з паразай. Ён загадаў знішчыць бюлетэні і аб'явіў сябе пераможцам. Ён скраў нашыя галасы.
Але беларусы не змірыліся з фальсіфікацыяй выбараў. Сотні тысячаў людзей выйшлі на вуліцы. Яны вырашылі абараніць сваю перамогу – нашую перамогу. Лукашэнка спалохаўся: ён апынуўся на мяжы страты ўлады – а акрамя ўлады яго больш нічога не хвалявала.
Ён развязаў супраць беларусаў такі жорсткі тэрор, якога не было з часоў Сталіна. Сілавікі стралялі ў бяззбройных людзей, многіх арыштоўвалі. У турмах аказаліся больш за 60 000 чалавек. Сілавікі забілі дзясяткі людзей проста на вуліцах або змучылі іх да смерці ў турмах. У турмах людзей катавалі, жанчын гвалтавалі дубінкамі.
Спецслужбы рэжыму адкрыта сказалі мне: альбо я еду з краіны, альбо я ніколі больш не ўбачу сваіх дзяцей. Хаця выбару не было. Мяне прывезлі на мяжу з Літвой, спадзяваючыся, што гэта пакладзе канец пратэстам. Але пратэсты не спыніліся, і супраціў, які пачаўся тады, працягваецца да гэтага часу.
І я працягнула працаваць на карысць беларусаў – прадстаўляць іх інтарэсы, даваць ім голас і падтрымку. Бо яны мне даверыліся, і я не магла іх падвесці. Як я казала, тады мы ўжо былі сям'ёй.
Таму кожны арышт і кожнае затрыманне, кожны новы палітвязень – гэта мой асабісты боль. Сёння тысячы людзей знаходзяцца ў закладніках у самых нечалавечых умовах.
Сярод іх – мой муж Сяргей, якога я не бачыла ўжо тры з паловай гады. Я не ведаю, ці жывы ён увогуле.
Сярод іх – Дар'я Лосік, якая, як і я, не магла не змагацца за свайго мужа, калі ён апынуўся ў турме. Ігар – вядомы беларускі журналіст. На працягу двух гадоў яна дабівалася яго вызвалення. У рэшце рэшт, яны арыштавалі і яе таксама. Калі Дар'ю пытаюцца ў турме, які яе статус, яна заўсёды адказвае: «Я жонка палітвязня». Учора споўніўся роўна год з моманту яе арышту.
Сярод іх – маці дваіх дзяцей Паліна Шарэнда-Панасюк. Рэжым пасадзіў яе ў турму і спрабаваў пазбавіць бацькоўскіх правоў. Неўзабаве, калі яе мужу Андрэю ўдалося ненадоўга ўбачыць яе ў калоніі, яна падала знак, каб ён бег і ратаваў дзяцей. Ён не хацеў, але выбару не было. Ён лясамі перасек мяжу. Дзеці апынуліся ўдалечыні ад мамы, але яны ў бяспецы. Андрэй нястомна дамагаецца яе вызвалення, а рэжым працягвае яе катаваць.
Паліна правяла больш за 200 дзён у ізаляцыі, у карцары. Яе збівалі, ёй зламалі рэбры. Яе адмаўляюцца лячыць і даваць лекі, нягледзячы на захворванне печані. Цяпер Паліна важыць усяго 47 кг. На мінулым тыдні рэжым у трэці (!) раз запар прысудзіў Паліну да новага тэрміну зняволення.
Але ні катаванні, ні турэмнае зняволенне, ні спроба змясціць яе ў псіхіятрычную клініку не зламалі яе. Таму што ў яе за спінай – сям'я.
Тое, што за маёй спінай таксама ёсць сям'я, дае стойкасць і сілы і мне. Менавіта дзякуючы гэтаму я трымаюся тры апошнія страшныя гады. На сустрэчы я заўсёды бяру з сабой папку з партрэтам майго мужа Сяргея. У хвіліны роспачы яна нагадвае мне, навошта я ўсё гэта раблю. У мяне няма права спыніцца, пакуль ён і ўсе палітвязні не выйдуць на волю.
Нядаўна на волю пасля адбыцця трохгадовага тэрміна выйшаў адзін палітвязень. І ён сказаў, што яму ўдалося вытрымаць усе нягоды толькі таму, што ён ведаў, што яго сям'я знаходзіцца ў бяспецы і не кінутая на волю лёсу.
Але чаму ж у рэжыма да гэтага часу ёсць магчымасць прычыняць нашаму народу гэты боль? Вы спытаецеся, чаму мы не змаглі прыбраць Лукашэнку ў 2020 годзе, калі нашая краіна паўстала супраць дыктатара? А адказ у тым, што ў нашу рэвалюцыю са сваімі імперскімі амбіцыямі ўмяшалася Расія. Менавіта Расія накіравала на дапамогу Лукашэнку грошы і людзей.
Бо Пуцін ужо тады планаваў напасці на Украіну і аднавіць Расійскую імперыю. Ён не мог дазволіць, каб Беларусь стала свабоднай і еўрапейскай.
Разам яны спрабуюць знішчыць нашу нацыянальную ідэнтычнасць. Нават размаўляць на беларускай мове ў Беларусі сталася злачынствам. Усё становіцца расійскім. Пуцін выкарыстоўваў Беларусь для нападу на Украіну, таму што гэта быў самы кароткі шлях да Кіева.
Калі пачалася расійская вайна, многія беларусы паехалі ваяваць за Украіну. Бо яны разумеюць, што лёсы нашых краінаў пераплеценыя. І змагаючыся за Украіну, яны змагаюцца і за Беларусь. Многія з іх загінулі ў баях, у тым ліку і Павел «Волат». Пасля яго гібелі яго маці, Наталля Суслава, якая працавала выкладчыцай у Гомельскім універсітэце, паехала ва Украіну і стала клапатлівай маці для баявых пабрацімаў Паўла. Яны сталі для яе сям'ёй.
Падчас кожнай сустрэчы з дыяспарай, кожнага Zoom-званка з беларусамі ўнутры краіны ў мяне ўзнікае адчуванне сям'і. У нас могуць быць розныя біяграфіі, прафесіі, узрост і пол. Але агульная справа і клопат адзін аб адным даюць нам сілы рухацца далей. Рэжым не мае гэтага адчування, і ён спрабуе нас яго пазбавіць.
Дарагія сябры, сям'я – гэта там, дзе тваё месца.
Шукаючы падтрымкі ў нашай барацьбе за свабоду, мы, беларусы, нанова адкрылі сваю еўрапейскую сям'ю. Падчас нашага паўстання мы ўсвядомілі, што нашае месца – у Еўропе. І што гэта тое месца, куды мы жадаем вярнуцца.
На працягу двух стагоддзяў мы былі ўцягнуты ў гвалтоўныя адносіны з Расіяй. Спачатку ў Расійскай Імперыі, потым у Савецкім Саюзе, цяпер у восі Лукашэнкі і Пуціна.
У гэтых адносінах мы амаль страцілі нашую ідэнтычнасць і нашую нацыю. А Расія працягвае, уцягваючы нашую нацыю ў сваю злачынную агрэсію супраць Украіны.
Але мы – іншыя, і нашы каштоўнасці – розныя. Расія не ўспрымае ні Беларусь, ні Украіну як незалежныя краіны.
Пасля 2020 года, за свабодную Беларусь стаяла менавіта Еўропа. Еўропа дала прытулак тысячам беларусаў, якія ўцяклі ад рэпрэсій. Мы ніколі не забудземся на тое, як цёпла вы прынялі нас.
Увесь гэты час Еўропа была маяком надзеі, сімвалам дэмакратыі, свабоды і правоў чалавека. Нашы агульныя каштоўнасці мацнейшыя за любую сілу, якая імкнецца нас падзяліць. Разуменне гэтага факта і ёсць сутнасць еўрапейскага адзінства. Гэта робіць нас па-сапраўднаму адной сям'ёй.
Сіла Еўропы заключаецца не толькі ў яе эканамічнай моцы або ваеннай доблесці, але і ў яе маральным аўтарытэце, у яе прыхільнасці да агульначалавечых каштоўнасцяў. Гэты аўтарытэт ставіцца пад сумнеў, калі дэмакратыя аказваецца пад пагрозай.
Тое, што мы назіралі ў Польшчы на мінулым тыдні, было сапраўды дзіўна. Мірная перадача ўлады шляхам выбараў. Гэта тое, пра што мы ў Беларусі можам толькі марыць. Даражыце і абараняйце сваю дэмакратыю. Вы нават не ўяўляеце, які цуд маеце.
Тое, што адбываецца ў Беларусі, ёсць сведчаннем стану дэмакратыі і свабоды ва ўсім свеце. Калі Еўропа не зойме выразную пазіцыю, калі Еўропа не будзе дзейнічаць – то хто гэта зробіць? Меркаванне Еўропы мае вырашальнае значэнне ў барацьбе за дэмакратыю ва ўсім свеце.
Вашыя ўніверсітэты, вашыя інстытуты, вашыя дэбаты і дыскусіі, ваша актыўная дзейнасць – усё гэта мае вялікае значэнне для фармавання свету, дзе людзі вераць у сілу дыялогу, вераць у сілу дэмакратыі і вераць у годнасць кожнага чалавека.
Асоба важную ролю адыгрывае моладзь. Менавіта вы, студэнты, маладыя лідары сённяшняга і заўтрашняга дня, несяце агонь пераменаў.
Мы шмат разоў у гісторыі бачылі, як моладзь паднімалася на барацьбу з тыранамі, дыктатарамі і прыгнятальнікамі.
Пратэсты ў Беларусі былі выкліканыя энергіяй моладзі, той жа энергіяй, якая рухала «арабскай вясной», пратэстамі ў Ганконгу, Іране і іншымі шматлікімі рухамі па ўсім свеце.
Ваш голас важны. Вашыя дзеянні важныя.
Каб забяспечыць сабе месца ў свеце, Еўропа павінна не толькі быць адзінай і моцнай у эканамічным плане, але і рашуча бараніць і прасоўваць свабоду і дэмакратыю. Еўропа павінна заставацца маяком, сілай дабра, прыкладам, які могуць прытрымлівацца іншыя краіны.
Гэта таксама заклік да дзеяння для ўніверсітэтаў і іншых навучальных устаноў, дзе не проста атрымліваюць веды. Тое, чаму вы вучыце студэнтаў, якія каштоўнасці прывіваеце, якіх лідараў гадуеце, – усё гэта гуляе ролю ў фармаванні будучыні.
Няхай ва ўніверсітэтах нараджаюцца ідэі, інавацыі і перамены.
Я заклікаю вас быць актыўнымі, уцягнутымі, задаваць пытанні, кідаць выклікі і дамагацца пераменаў. Падтрымлівайце дэмакратыю не толькі на словах, але і на справе. Уступайце ў дыскусіі, удзельнічайце ў акцыях пратэсту, будзьце валанцёрамі. Дамагайцеся таго, каб ваш голас быў пачуты.
Дарагія сябры,
Адзіная рэч, якую я хачу сказаць вам як будучым лідарам – гэта тое, што чым большая ваша сям'я, тым яна мацнейшая. Чым больш вы клапоціцеся аб іншых, тым мацней вы становіцеся. Таму шукайце магчымасці развіваць сваю сям'ю, клапаціцца пра іншых, як клапаціліся адзін пра аднаго беларусы ў 2020 годзе.
Гэта ваш час. Вы – будучыня Еўропы і ўсяго свету. І вам вырашаць лёс нацый і наступных пакаленняў.
Цяпер барацьба за свабоду ў Беларусі і ва Украіне – гэта напамін аб прывілеі жыць у свеце. Гэта сігнал да таго, каб Еўропа не ўспрымала мір і дэмакратыю як нешта, што само сабой разумеецца. Каб змагацца супраць прыгнёту і тыраніі, мы павінны аб'яднацца – як сям'я.
І памятайце, што нават у самыя змрочныя часы заўсёды ёсць надзея.
Дэзманд Туту казаў, што «надзея дае здольнасць бачыць святло ў апраметнай цемры». Гледзячы на вас сёння, я бачу шмат святла. І я па-сапраўднаму адчуваю надзею.
Дзякуй, што вы неабыякавыя да Беларусі, дарагія сябры.
Мая мара і мой план – разам пабудаваць новую кватэру для нашай беларускай сям'і. Але гэта будзе ўсяго толькі адна кватэра ў вялікай хаце, якім з'яўляецца Еўропа. І мы ўсе разам за яго адказваем. Вы таксама адказваеце за сваю кватэру. Але толькі разам мы зможам зрабіць дом Еўропы нашым агульным домам.
Вялікі дзякуй. Жыве Беларусь.
