Сёння, 3 снежня, Святлана Ціханоўская абвесціла пра гатоўнасць узначаліць Беларусь у пераходны перыяд. Дарадца Святланы Ціханоўскай Аляксандр Дабравольскі прапанаваў магчымыя сцэнары развіцця сітуацыі ў Беларусі і ўдзел у іх самой Ціханоўскай:
Беларусь знаходзіцца ў сітуацыі вострага палітычнага крызісу, што ўзнік пасля таго, як былы прэзідэнт краіны Аляксандр Лукашэнка прайграў выбары, але вырашыў застацца пры ўладзе, сфальсіфікаваўшы вынікі галасавання. Паводле шматлікіх сведчанняў, на выбарах перамагла Святлана Ціханоўская, і ў гэтым не сумняецца большасць грамадзян Беларусі.
Адразу пасля выбараў пачаліся масавыя акцыі пратэсту, якія доўжацца ўжо амаль чатыры месяцы. Пратэстоўцы патрабуюць спынення рэпрэсій, вызвалення палітвязняў і правядзення новых сумленных выбараў. Міжнародная супольнасць у сваёй пераважнай большасці не прызнала Лукашэнку абраным прэзідэнтам, пры гэтым вядучыя краіны свету фактычна прызнаюць пераможцай выбараў Святлану Ціханоўскую, з якой праводзяцца сустрэчы на найвышэйшым узроўні.
Цяперашняя сітуацыя палітычнага крызісу не задавальняе ні тых, хто ўтрымлівае ўладу, ні пратэстоўцаў. Агульны інтарэс выйсці з палітычнага крызісу мог бы спрыяць пачатку перамоў аб правядзенні новых выбараў, але пакуль гэтага не адбываецца. Святлана Ціханоўская з самага пачатку прапанавала перамовы і ініцыявала для гэтага стварэнне Каардынацыйнай рады. Аляксандр Лукашэнка на перамовы з Каардынацыйнай радай ісці не хоча і пераследуе яе чальцоў. Як альтэрнатыву перамовам Лукашэнка прапаноўвае правядзенне канстытуцыйнай рэформы ў нявызначаныя тэрміны, праект змены Канстытуцыі таксама не прад'яўлены грамадству. Пратэстоўцы ўспрымаюць гэта як падман і спробу цягнуць час. У краіне ідуць масавыя рэпрэсіі супраць пратэстоўцаў.
У гэтай сітуацыі падзеі могуць развівацца паводле некалькіх сцэнароў:
1. Новыя выбары ў выніку перамоваў.
Варыянт 1.1. Лукашэнка прымае рашэнне пра гатоўнасць да перамоў. Ён прызначае перамоўную групу. З боку пратэстоўцаў у перамовах бярэ ўдзел перамоўная група, прызначаная Святланай Ціханоўскай, група супрацоўнічае з Каардынацыйнай радай.
Варыянт 1.2. Група людзей, што прадстаўляюць інтарэсы папярэдняй улады, прымае рашэнне пра ўступленне ў перамовы. Яны фармуюць перамоўную групу. З боку пратэстоўцаў у перамовах бярэ ўдзел перамоўная група, прызначаная Святланай Ціханоўскай, група супрацоўнічае з Каардынацыйнай радай.
Прадмет перамоў – правядзенне новых выбараў і парадак дзеянняў у пераходны перыяд. Магчымае абмеркаванне парадку дзеянняў у перыяд да ўступлення ў паўнамоцтвы зноў абраных органаў улады.
Тэмы перамоў:
- Хто праводзіць выбары, як фармуюцца выбарчыя камісіі?
- У якой чарговасці праводзяцца выбары ў розныя органы ўлады (прэзідэнцкія, парламенцкія, мясцовыя)?
- Па якім заканадаўстве праводзяцца выбары?
- Як узгадняецца і прымаецца новая Канстытуцыя?
- Як забяспечваецца кіравальнасць краінай у перыяд да ўступлення ў паўнамоцтвы зноў абраных органаў улады?
- Як забяспечваецца стабільнасць эканомікі ў пераходны перыяд?
- Як забяспечваецца захаванне дамоўленасцяў, дасягнутых у выніку перамоў?
- Якія гарантыі даюцца прадстаўнікам папярэдняй улады наўзамен на вызваленне палітвязняў, адмову ад ужывання гвалту і на згоду выконваць дасягнутыя на перамовах дамоўленасці?
2. Новыя выбары ў выніку таго, што пасада прэзідэнта становіцца вакантнай.
Варыянт 2.1. Былы прэзідэнт пакідае краіну.
Варыянт 2.2. Былы прэзідэнт падае ў адстаўку. Магчымы вынік – перацяканне сітуацыі ў варыянт 1.1.
Варыянт 2.3. Былы прэзідэнт арыштаваны.
Магчымыя дзеянні:
1. Склікаецца Круглы стол для прыняцця ўзгодненых рашэнняў пра парадак правядзення выбараў. У Круглым стале бяруць удзел прадстаўнікі Урада з аднаго боку і Святланы Ціханоўскай і Каардынацыйнай рады з іншага боку. Магчымы вынік – перацяканне ў варыянт 1.2.
2. Святлана Ціханоўская заступае на пасаду выканаўцы абавязкаў Прэзідэнта і арганізуе выбары. Пры гэтым павінны быць вырашаныя пытанні, пералічаныя як тэмы для перамоў у сцэнары 1.
3. Узмацненне жорсткасці рэжыму, масавыя рэпрэсіі, магчымае ўвядзенне надзвычайнага або ваеннага становішча.
Прымаецца ўказ прэзідэнта аб надзвычайным ці ваенным становішчы, уводзіцца каменданцкі час на частцы тэрыторыі краіны, зачыняюцца межы, абмяжоўваецца перамяшчэнне па тэрыторыі краіны, дзясяткі тысяч чалавек у зняволенні, апазіцыя пераходзіць у падполле. Фармуецца Рух Супраціву.
Вынік: Лукашэнка застаецца пры ўладзе на некаторы перыяд, але адсутнасць яго легітымнасці і дэфіцыт рэсурсаў для існавання рэжыму скарачаюць гэты перыяд. Сцэнар становіцца няўстойлівым, ёсць тэндэнцыя перацякання яго ў сцэнар 1 або 2.
Павысіць устойлівасць, хоць і не на доўгі перыяд, можа масаванае знешняе фінансавае падсілкоўванне рэжыму, якое можа паступіць толькі з Расіі. Сама такая падтрымка будзе для Расіі сур'ёзнай праблемай. Стануць больш жорсткімі санкцыі супраць кіраўніцтва Беларусі і Расіі. Сцэнар так ці інакш будзе мець тэндэнцыю перацякаць у сцэнар 1 або 2.
4. Спробы з боку Лукашэнкі зацягнуць час з абяцаннем канстытуцыйнай рэформы ў надзеі, што пратэсты сціхнуць.
Праводзіцца Усебеларускі народны сход (які з'яўляецца неканстытуцыйным органам). На сходзе прымаецца праект змены Канстытуцыі (хутчэй за ўсё, без канкрэтнага зместу і без канкрэтных тэрмінаў рэалізацыі). Нягледзячы на магчымае зацягванне часу, Лукашэнка ў гэтай сітуацыі застаецца нелегітымным, на грамадскую падтрымку ён разлічваць не зможа. Крызіс дзяржаўнага кіравання і эканамічны крызіс будуць узмацняцца. Акцыі пратэсту будуць працягвацца, набываючы новыя формы. Будуць расці і ўмацоўвацца новыя грамадскія структуры супраціву, ад незалежных прафсаюзаў да мясцовых ініцыятыў.
Абвяшчэнне новых прэзідэнцкіх выбараў увесну 2021 года магло б змякчыць сітуацыю і аслабіць пратэсты, але Лукашэнка наўрад ці на гэта пойдзе. Зацягванне ж цяперашняй нявызначанай сітуацыі не можа доўжыцца бясконца. Калі не будзе прыкмет пераменаў, абвастрэнне крызісу магчымае ў любы момант.
Вельмі малаверагодна, што атрымаецца захаваць кіравальнасць да вясны 2021 года. Верагоднасць пратрымацца да восені і зусім блізкая да нуля. Гэты сцэнар няўстойлівы і будзе мець тэндэнцыю да перацякання ў сцэнары 1, 2 ці 3 (які таксама няўстойлівы).
5. Увядзенне ў Беларусь расейскіх вайскоўцаў і паліцэйскіх фармаванняў.
Варыянт 5.1. Інкарпарацыя Беларусі ў склад Расіі. У гэтым выпадку ў Расіі хопіць рэсурсаў на ўтрыманне рэжыму на даволі доўгі час, але санкцыі, вялікая нагрузка на эканоміку і ўнутраныя хваляванні прывядуць да нестабільнасці сітуацыі ў Расіі.
Варыянт 5.2. Інкарпарацыі не будзе. Пры гэтым наступствы будуць блізкімі да варыянту 5.1.
Расія ўводзіць войскі і паліцэйскія сілы, спасылаючыся на абавязальніцтвы ў межах АДКБ іці просьбу кіраўніцтва Беларусі. Лукашэнка або адхіляецца ад пасады, або пазбаўляецца рэальнай улады.
Адбываецца раскол у сілавых структурах. Фармуецца Рух Супраціву. Пачынаюцца масавыя пратэсты, з'яўляюцца асяродкі ўзброеных сутыкненняў. Уводзяцца жорсткія санкцыі супраць кіраўніцтва Беларусі і Расіі. Пагражае адключэнне ад SWIFT. У Расіі пачынаюцца хваляванні. У Расіі дастаткова рэсурсаў на падтрыманне сітуацыі цягам некалькіх гадоў. Аднак сітуацыя становіцца нестабільнай. Будуць тэндэнцыі перацякання сцэнара ў сцэнар 1 або 2. Пры гэтым грамадскія настроі прывядуць да з'яўлення масавага антырасійскага руху. Адносіны з Расіяй будуць безнадзейна сапсаваныя.
6. Наменклатурны або ваенны пераварот. Адхіленне Лукашэнкі ад улады.
Варыянт 6.1. Наменклатурны пераварот. Група высокапастаўленых чыноўнікаў адхіляе Лукашэнку ад улады. Вынік: перацяканне ў сцэнар 2.
Варыянт 6.2. Ваенны пераварот. Падраздзяленні сілавых структур бяруць пад кантроль сітуацыю, нейтралізуюць рэпрэсіўныя падраздзяленні і адхіляюць Лукашэнку ад улады. Вынік:
1. Перацяканне ў сцэнар 2.
2. Перыяд ваеннага становішча, потым перацяканне ў сцэнар 2.
Аналіз вышэйпералічаных сцэнароў паказвае, што толькі два з іх устойлівыя і могуць мець стабільныя наступствы. Гэта сцэнары 1 і 2. Вынікам рэалізацыі гэтых сцэнароў з'яўляецца вырашэнне базавай супярэчнасці (народ адмовіў Лукашэнку ў даверы і патрабуе яго сыходу, але Лукашэнка адмаўляецца сыходзіць).
Абвяшчэнне новых выбараў пераарыентуе ўвагу грамадства на выбарчую кампанію, прычына для пратэстаў знікне. Калі грамадства ўспрыме новыя выбары як свабодныя і справядлівыя, будуць створаныя ўмовы для развіцця краіны без сур'ёзных унутраных канфліктаў на працягу як мінімум некалькіх гадоў. Калі выбары будуць зноў сфальсіфікаваныя, сітуацыя ў краіне застанецца нестабільнай.
Сцэнары 3, 4, 5 і 6 нестабільныя з некалькіх прычынаў. Адна з прычын заключаецца ў тым, што ўлада застанецца нелегітымнай і не будзе мець падтрымкі грамадства. Другая прычына заключаецца ў тым, што для падтрымання мінімальнай стабільнасці спатрэбіцца занадта шмат рэсурсаў, якіх у цяперашняй улады не хопіць надоўга. Калі ўмяшаецца Расія, рэсурсаў будзе больш, але і яны не бясконцыя. Да таго ж у такой сітуацыі непазбежная дэстабілізацыя сітуацыі ў самой Расіі. Трэцяя прычына – непазбежны эканамічны крызіс з унутраных (супраціў насельніцтва) і знешніх прычынаў (санкцыі, міжнародная ізаляцыя). З гэтых і іншых прычынаў сцэнары 3, 4, 5 і 6 будуць мець тэндэнцыю да перацякання ў сцэнары 1 і 2.
Офіс Святланы Ціханоўскай распрацаваў канцэпцыю правядзення новых выбараў і праект канстытуцыйнай рэформы, якая будзе праведзеная пасля сыходу Лукашэнкі. У найбліжэйшы час абодва праекты будуць апублікаваныя.
