22 лютага Святлана Ціханоўская выступіла ў Бруселі ў Еўрапейскім камітэце па сацыяльных і эканамічных пытаннях. Яна заклікала падтрымаць беларускі бізнес за мяжой, заступіцца за беларускую незалежнасць і ўключыць дэмакратычную Беларусь ва Усходняе партнёрства.
Вось цалкам прамова Святланы Ціханоўскай:
«Паважаны прэзідэнт ЕЭСК Крыста Швенг, шаноўныя ўдзельнікі, дарагія сябры!
Маю гонар выступаць сёння перад вамі ад імя беларускага народа. Я хачу падзякаваць Еўрапейскаму эканамічнаму і сацыяльнаму камітэту за запрашэнне і за арганізацыю гэтай важнай дыскусіі.
Хачу падзякаваць вам за ўвагу да сітуацыі ў Беларусі. Мне вядомы ваш цудоўны даклад пра СМІ і шляхі падтрымкі незалежнай журналістыкі ў Беларусі. Вельмі важна, каб ЕС рэалізаваў рэкамендацыі справаздачы і выконваў іх.
Не будзе перабольшаннем сказаць: мы перажываем знамянальны час у гісторыі. Будучыня Еўропы вырашаецца менавіта цяпер.
Яна вырашаецца на палях бітваў ва Украіне, у беларускім падполлі і, вядома, у вялікіх сталіцах Эўропы.
Пытанне ў тым, ці здольныя мы як еўрапейцы абараніць дэмакратычныя каштоўнасці і свабоды, альбо мы дазволім тыраніі зноў узяць верх?
Хацелася б сказаць вам, што сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі паляпшаецца. Але гэта, на жаль, не так. Насамрэч з кожным днём усё горш і горш.
У сярэднім штодня па палітычных матывах улады затрымліваюць 17 чалавек. Гэта хавае тэрор і рэпрэсіі за сцяной маўчання. Той, хто парушае маўчанне і адкрыта гаворыць, рызыкуе атрымаць шмат гадоў турмы.
Але нас нельга прымусіць маўчаць. Мы павінны гаварыць ад імя ўсіх тых, каго не чуюць. Даводзіцца казаць пра катаванні, бесчалавечнае абыходжанне, адсутнасць медыцынскага абслугоўвання зняволеных, парушэнне правоў працаўнікоў і свабод веравызнання.
Мы павінны гаварыць пра нашага лаўрэата Нобелеўскай прэміі міру Алеся Бяляцкага, якога зараз судзяць разам з іншымі праваабаронцамі з «Вясны». Варта казаць пра Дар’ю Лосік, якую асудзілі на два гады за абарону мужа, палітвязня Ігара Лосіка.
Варта сказаць пра адваката Віталя Брагінца, які абараняў спадара Бяляцкага ды іншых палітвязняў, за што быў асуджаны на восем гадоў пазбаўлення волі.
Ёсць канкрэтныя лічбы: на сёння гэта амаль паўтары тысячы палітвязняў. Сярод іх — дзясяткі прафсаюзных актывістаў. Працаўнікі, якія адказалі на злачынствы рэжыму легальнай забастоўкай. У Беларусі былі забароненыя практычна ўсе незалежныя прафсаюзы. Тысячы працаўнікоў страцілі працу і былі жорстка рэпрэсаваныя.
Але трэба памятаць, што гэта не проста лічбы, за кожным прозвішчам у спісе стаіць чалавек, з сям'ёй, з сябрамі. Чалавек, як і мы з вамі, які павінен жыць свабодным і шчаслівым жыццём, робячы свой ўнёсак грамадству ў свабоднай і дэмакратычнай Беларусі.
Толькі летась было заведзена 5 тысяч крымінальных спраў па палітычных матывах. Кожны дзень грамадзян Беларусі асуджаюць на 5, 10, 15 гадоў пазбаўлення волі проста за крытыку рэжыму. Аднаго з іх асудзілі на 5 гадоў за ахвяраванне 20 еўра беларускім добраахвотнікам ва Украіне. Перад гэтым яго дапытвалі ў КДБ і катавалі.
Пагаршаюцца і без таго бесчалавечныя ўмовы ў беларускіх турмах. Пазбаўленне свабоды – гэта толькі пачатак пакут вязняў. Ім адмаўляюць у асноўных правах чалавека і ў зносінах з іншымі. Яны не атрымліваюць ні лістоў, ні бандэроляў, ні ежы, ні грашовых пераводаў. Для пазначэння палітвязняў выкарыстоўваюцца спецыяльныя біркі, каб турэмшчыкі ведалі, каго больш старанна катаваць.
Гэтыя хвалі рэпрэсій раскрываюць сапраўдны твар карумпаванага рэжыму. Ён няўпэўнены і паранаідальны, з гвалтам у якасці адзінага адказу. Чым больш простыя беларусы змагаюцца за свабоду, тым мацнейшыя рэпрэсіі супраць іх.
Унутры Беларусі стала немагчымай праца любых палітычных партый, незалежных СМІ, грамадзянскай супольнасці, нават прафсаюзаў. З 2021 года было зачынена больш за 1700 НДА і грамадзянскіх ініцыятыў. Многія з іх пакінулі краіну, каб працягнуць працу ў эміграцыі.
Рэжым таксама расправіўся з прыватным сектарам. Сотні прыватных кампаній, у тым ліку ІТ-гігантаў, трапілі пад рэпрэсіі, былі вымушаныя пераехаць у краіны ЕС. Зараз яны спрабуюць аднавіць працу ў асноўным у Польшчы, Літве. Дзякуючы такім праграмам, як Польская біржа працы (Poland Business Harbor), людзі атрымалі доступ да еўрапейскіх рынкаў. Нягледзячы на тое, што шмат людзей цяпер у эміграцыі, я ведаю, што большасць з іх хочуць вярнуцца і інвеставаць у Новую Беларусь. Больш за тое, яны з'яўляюцца зацікаўленымі бакамі будучых эканамічных рэформаў.
У сваёй адчайнай барацьбе за выжыванне рэжым цэліцца ў апанентаў у выгнанні. Ён пазбаўляе іх грамадзянства і прымяняе смяротнае пакаранне. У панядзелак лукашэнкаўскі марыянетачны парламент прагаласаваў за смяротнае пакаранне чыноўнікаў і вайскоўцаў, якія здзейснілі дзяржаўную здраду. Гэта азначае, што кожны, хто крытыкуе рэжым або падтрымлівае Святлану Ціханоўскую, можа быць расстраляны.
Таксама нелегітымны рэжым дэнансаваў Факультатыўны пратакол Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах (ICCPR). Улада хоча пакінуць беларусаў без магчымасці абараніць сябе. Беларусы страцілі права скардзіцца на парушэнні правоў чалавека на міжнародным узроўні.
Тут відавочная заканамернасць – поўнае грэбаванне міжнародным правам і абавязкамі, правамі асобных грамадзян і самім паняткам справядлівасці. Так званае правасуддзе ператварылася ў машыну рэпрэсій. Яна служыць толькі таму, каб утрымаць дыктатара і яго набліжаных ва ўладзе.
У мінулым месяцы ў Мінску пачаўся завочны суд супраць мяне. Гэта фарс, і ён не мае нічога агульнага з правасуддзем. Адвакат, якога мне прызначыў суд, нават не адрэагаваў на мае спробы звязацца з ім. На мінулым тыдні ўлады скралі наш сямейны дом, і цяпер яны зноў аддалі майго мужа пад суд – выдумляючы новыя абвінавачанні, каб дадаць яшчэ больш да яго 18 гадоў зняволення.
І гэта адбываецца на фоне чутак, якія распаўсюджвае дзяржаўная прапаганда, што мой муж памёр. Рэжым робіць усё, каб яго зламаць і ціснуць на мяне.
Я магу сказаць вам тут і зараз, што гэта ніколі не зламае яго, і ніколі не зламае мяне.
Бо мы, беларусы, мацнейшыя за гэта. Нягледзячы на ўсе спробы, уладам не ўдалося знішчыць супраціў. Пратэсты перайшлі ў падполле. Людзі аб'ядноўваюцца ў невялікія групы, дзе іх дзеянні ды іх супольнасці квітнеюць.
Беларусы распаўсюджваюць праўдзівыя навіны. Падтрымліваюць сем’і палітвязняў. Сочаць за перамяшчэннем расійскіх войскаў і нават праводзяць дыверсіі на чыгунцы, каб дапамагчы нашым сябрам і саюзнікам – Украіне.
Бо паміж вызваленнем Беларусі і перамогай Украіны ёсць прынцыповая і непасрэдная сувязь. Беларусы і ўкраінцы змагаюцца з адным злом – тыраніяй і імперыялізмам Расіі. І наша барацьба ўзаемазалежная.
Канчатковае вызваленне Беларусі ад пуцінскай марыянеткі і дасягненне дэмакратычных рэформаў залежыць ад перамогі Украіны над расійскай агрэсіяй. Свабодная і дэмакратычная Беларусь – найлепшы партнёр для Украіны. Свабодная і дэмакратычная Беларусь – самая моцная санкцыя супраць Пуціна.
Паважаныя ўдзельнікі,
Мы ведаем, што выканання гэтай працы самастойна недастаткова. У нас ёсць энергія для барацьбы за наша жыццё. Але нам патрэбна ваша дапамога, каб выйграць.
З аднаго боку, вельмі важна падтрымліваць тых, хто змагаецца як унутры краіны, так і ў эміграцыі. Актывісты, валанцёры, сем’і рэпрэсаваных. Нам патрэбна дадатковая дапамога СМІ і інфармацыйная падтрымка, каб супрацьстаяць прапагандзе Пуціна і Лукашэнкі.
Падтрымка культурных ініцыятыў і стыпендыі для маладых беларусаў. Нам трэба цяпер фармаваць будучыя эліты. Наладзіць супрацоўніцтва з Аб'яднаным пераходным кабінетам Беларусі, які я стварыла ў мінулым годзе для забеспячэння дэмакратычнага пераходу ўлады.
З іншага боку, нам трэба працягваць забіваць цвікі ў труну рэжыму, таму дапамажыце нам больш ціснуць на Лукашэнку. Бо ягоны рэжым пагражае не толькі беларусам, але і нашым суседзям. Гэта ягоны рэжым дазволіў, паспрыяў і далучыўся да гэтай вайны супраць Украіны.
Санкцыі супраць рэжыму не павінны мець шчылін. Я прапаную стварыць аператыўную групу па кантролі за выкананнем санкцый. Беларускае дзяржаўнае прадпрыемства «Гродна Азот», нягледзячы на санкцыі, працягвае экспартаваць сваю прадукцыю ў ЕС, паведамляюць журналісты-расследавальнікі. І гэта прыносіць вялікія прыбыткі, дзякуючы таннаму газу з Расіі. Гэта прамая плата з боку ЕС рэжыму за тое, што ён дазволіў весці вайну. Гэта крывавыя грошы. І яны не павінны працягваць ліцца.
Таксама прашу падтрымаць прымяненне артыкула 33 Канстытуцыі Міжнароднай арганізацыі працы (ILO) для рэпрэсій супраць працоўных. Мы павінны прыцягнуць рэжым у Мінску да адказнасці за яго злачынствы.
Дарагія сябры,
Пасля пачатку вайны беларусы, якія ўцякалі ад гвалту і рэпрэсій, сутыкнуліся з дыскрымінацыяй у многіх краінах. Беларусы раптам сталі суагрэсарамі, нават тыя з нас, хто змагаецца з тыранам..
Таму вельмі важна размяжоўваць беларускі народ і рэжым. Беларусы на баку Украіны. Яны хочуць свабоды, дэмакратыі і незалежнасці. Гэта рэжым, які стаў калабарантам Пуціна, і менавіта Лукашэнка і яго паслугачы павінны быць прыцягнутыя да адказнасці.
Таксама важна паказаць беларусам пазітыўную альтэрнатыву, тое, за што трэба змагацца. Беларусы павінны бачыць і адчуваць еўрапейскія перспектывы. Часам здаецца, што Беларусь — гэта праблема, якую трэба вырашыць іншым разам. Я часта чую ад заходніх палітыкаў словы: «спачатку дапаможам Украіне, потым будзем разбірацца з Беларуссю».
Гэта няправільны выбар, пакіданне рэжыму беспакараным пагражае захаваннем тыраніі і нестабільнасці ў цэнтры Еўропы. Мы папярэджваем, што Беларусь не павінна быць суцяшальным прызам Пуціна. Такая дарога вядзе да катастрофы.
Нарэшце, вельмі важна ўключыць Беларусь у працэс пераасэнсавання структуры бяспекі Еўропы. Зрабіце Беларусь часткай гэтай размовы. Ініцыюйце слуханні па Беларусі. Запрасіце беларускія дэмакратычныя сілы на міжнародныя форумы і мерапрыемствы, каб гучалі галасы свабоднай Беларусі.
Паважаныя высокія асобы,
Шлях да свабоды і міру ў Еўропе можа быць доўгім і цяжкім, але давайце пройдзем гэты шлях разам. Мы лічым, што Усходняе партнёрства з'яўляецца важнай часткай гэтага.
Як вядома, нелегітымны беларускі рэжым выйшаў з Усходняга партнёрства ў 2021 годзе. Мы лічым гэтае рашэнне, як і ўсе рашэнні і дамоўленасці рэжыму, незаконнымі.
Наша пазіцыя адназначная: Беларусь павінна працягваць свой удзел ва Усходнім партнёрстве, бо гэта найважнейшы інструмент дапамогі нашым людзям. Беларусы адчуваюць сябе часткай Еўропы і бачаць, што дзве краіны «Усходняга партнёрства» ўжо маюць статус кандыдатаў.
«Усходняе партнёрства» – адзін з тых маркераў, які праводзіць выразную мяжу паміж закрытым, змрочным поглядам рэжыму на свет і тым, як беларусы бачаць сваю светлую і адкрытую будучыню.
Беларусы добра разумеюць патэнцыял праграмы. Нам трэба захаваць і развіць удзел Беларусі, каб краіна была гатовая да пераходу. Гэты працэс трэба выкарыстоўваць для падрыхтоўкі і правядзення рэформаў, калі наступяць дэмакратычныя змены.
Мы можам выкарыстоўваць патэнцыял і інструменты Усходняга партнёрства для падрыхтоўкі да трансфармацый у Беларусі.
Асноўнае, што для гэтага трэба:
а) палітычныя і грамадскія дзеячы, адказныя за шматлікія рэформы,
б) веды і рашэнні, гатовыя да рэалізацыі,
в) падрыхтаваныя спецыялісты для правядзення рэформаў,
і, нарэшце, гатоўнасць грамадскай думкі падтрымаць рэформы.
Каб задаволіць гэтыя патрэбы, неабходна засяродзіцца на чатырох ключавых відах дзейнасці:
Па-першае, мы хочам сфармаваць мадэльныя інстытуты будучыні. Напрыклад, шырокая рэформа адукацыі можа грунтавацца на досведзе пілотных праектаў. Затым мадэль можа быць распаўсюджана па ўсёй сістэме адукацыі, ад дзіцячага садка да сярэдняй школы і далей. Яна будзе ўключаць адукацыйныя матэрыялы і сістэмы кіравання, асяродку і падрыхтоўкі настаўнікаў. Такія сістэмы могуць прымяняцца ва ўсёй грамадзянскай супольнасці, ад вяршэнства закона да лічбавай эканомікі, ад кліматычнай адаптацыі да падатковых рэформ.
Па-другое, нам патрэбныя спецыялісты для правядзення гэтых рэформаў. Адукацыя і прафесійная падрыхтоўка могуць праводзіцца праз праграмы і стыпендыі. Нам трэба будзе падрыхтаваць менеджараў у многіх сферах: такіх, як дзяржаўнае кіраванне, бізнес, зялёная эканоміка, адукацыя і знешняя палітыка.
Па-трэцяе, у рэформаў павінны быць «гаспадары» ў выглядзе кааліцый грамадскіх дзеячаў. Праграма падтрымкі грамадзянскай супольнасці павінна спрыяць стварэнню кааліцый тых, хто хоча ўдзельнічаць у рэформах і стратэгіях развіцця. У кароткатэрміновай перспектыве з улікам рэпрэсій падтрымка беларускай грамадзянскай супольнасці патрабуе гнуткасці і аператыўнасці прыняцця рашэнняў.
Нарэшце, паколькі мы хочам пабудаваць моцную дэмакратыю з сістэмай маніторынгу і раўнавагі, патрэбная новая медыяпраграма.
Гэта адукоўвае і прапануе прастору для абмену меркаваннямі для беларускага грамадства. Праграма можа падтрымліваць любыя групы – ад блогераў і асобных журналістаў да традыцыйных СМІ, якія ахопліваюць пэўныя тэмы: такія як дэмакратычнае кіраванне, прадпрымальніцтва і лічбавая трансфармацыя.
Супрацоўніцтва з Беларуссю ў межах Усходняга партнёрства павінна працягвацца праз беларускае дэмакратычнае кіраўніцтва і грамадзянскую супольнасць. Недзяржаўныя суб’екты захаваюць максімальны доступ да інструментаў і магчымасцяў Усходняга партнёрства.
На заканчэнне хачу нагадаць, што беларусы бачаць сябе часткай еўрапейскай сям'і. І яны прадэманстравалі відавочнае жаданне жыць у свабоднай і дэмакратычнай краіне.
Калі ласка, далучайцеся да нас у Новай Беларусі для лепшай Еўропы і для аднаўлення Украіны. Давайце зробім гэтую будучыню разам і аб’яднаем нашы еўрапейскія каштоўнасці!
Дзякуй».
