Санкцыі з'яўляюцца адным з нямногіх эфектыўных адказаў Захаду на незаконныя дзеянні рэжыму Лукашэнкі. Аднак санкцыі не з'яўляюцца хуткім і простым вырашэннем палітычнага крызісу ў Беларусі. Яны таксама не з'яўляюцца сродкам, які дазваляе неадкладна змяніць характар дзеянняў беларускіх уладаў. Аднак у сукупнасці з перамовамі і эканамічным ціскам яны могуць прывесці да вырашэння крызісу.
Санкцыі забяспечваюць сімвалічны, маральны і псіхалагічны ціск на тых, хто трапляе пад іх дзеянне. Напрыклад, калі ў дачыненні да беларускіх чыноўнікаў і бізнесменаў прымяняюцца такія санкцыі як забарона на ўезд і замарозка рахункаў у замежных краінах гэта негатыўна ўплывае на іх, нават нягледзячы на тое, што далёка не ўсе з іх падарожнічаюць або маюць банкаўскія рахункі за мяжой.
Санкцыі прыводзяць да рэпутацыйных страт, зніжаючы ўзровень даверу да Беларусі ў палітычнай і ў эканамічнай сферах, выклікаючы эфект даміно. Напрыклад, у выніку шырокай інфармацыйнай кампаніі ў канцы 2020 – пачатку 2021 гг. розныя кампаніі, уключаючы Nivea, Skoda, Liqui Moly, заявілі, што не стануць спансаваць чэмпіянат свету па хакеі, калі той будзе праведзены ў Беларусі. Гэта ў сваю чаргу прывяло да таго, што Міжнародная федэрацыя хакея (IIHF) прыняла рашэнне аб пераносе мерапрыемства з Беларусі.
Заходнія санкцыі ў дачыненні да Беларусі ў папярэднія гады, прадэманстравалі, што яны могуць уплываць на дзеянні ўладаў. Так, у 2008 і 2015 гг. Лукашэнка вызваліў палітычных зняволеных, каб дамагчыся зняцця санкцый.
Якія санкцыі ўжо накладзеныя
Са жніўня 2020 асноўныя раўнды санкцый былі ўведзеныя еўрапейскімі краінамі (ЕС, Вялікабрытанія і іншыя дзяржавы, якія не ўваходзяць у ЕС), ЗША (некаторыя з іх дзейнічалі з 2006 года), Канадай і балтыйскімі краінамі. У спісе ЕС як фізічныя, так і юрыдычныя асобы. Акрамя санкцый ЕС, краіны Балтыі выкарыстоўвалі свае нацыянальныя механізмы (санкцыі і візавую забарону) супраць амаль трохсот беларускіх чыноўнікаў, якія маюць дачыненне да парушэнняў правоў чалавека.
У ЗША дзейнічаюць санкцыі Дзяржаўнага дэпартамента (забарона на выдачу віз) і Міністэрства фінансаў (замарожванне актываў). Дзярждэпартамэнт не раскрывае імёны людзей у іх спісе. 26 красавіка 2021 года на дзевяць дзяржаўных прадпрыемстваў могуць зноў накласці санкцыі. 23 снежня 2020 года ЗША ўвялі санкцыі супраць чатырох арганізацый, якія ўдзельнічалі ў гвалтоўным разгоне і падаўленні мірных пратэстаў у Мінску пасля выбараў: ЦВК, КДБ Альфа, Мінскае ГУУС, Мінскі АМАП.
Што беларусы думаюць пра санкцыі
Праводзіць сацыялагічныя апытанні ў Беларусі вельмі складана, таму нельга дакладна сказаць, як менавіта беларусы ставяцца да санкцый. Вось што паказваюць некаторыя даследаванні: паводле неапублікаванага агульнанацыянальнага апытання, праведзенага ў снежні 2020 – студзені 2021 гг., каля 50% беларусаў падтрымалі санкцыі ў дачыненні да службовых асоб, адказных за парушэнні правоў чалавека.
Прыхільнікі пераменаў больш актыўна падтрымліваюць санкцыі. Так, у снежні 2020 г. ініцыятыва Народнае апытанне апублікавала вынікі, па якіх пераважная большасць рэспандэнтаў ацаніла санкцыі як эфектыўныя (90%) і дапушчальныя (88%) меры. Эканамічныя санкцыі падтрымала 92% апытаных.
Разам з тым беларускія ўлады актыўна маніпулююць грамадскай думкай па пытаннях санкцый, выкарыстоўваючы дадзеную тэму ў сваёй прапагандзе і дэзінфармуючы людзей у ацэнках санкцыйнага ўздзеяння.
Эфект ад эканамічных санкцый у Беларусі
Адрасныя эканамічныя санкцыі ўжо прынеслі непасрэдны вынік: у студзені 2021 года пастаўшчыкі абсталявання для завода Амкадор, што належыць чалавеку, які трапіў пад санкцыі Аляксандру Шакуціну, і адмовіліся ад выканання сваіх абавязальніцтваў.
Санкцыі павялічваюць рызыкі для бізнесменаў, набліжаных да Лукашэнкі, не дазваляюць ім весці бізнес у звычайным рэжыме. У нейкі момант не толькі сімвалічныя, але і эканамічныя выдаткі на падтрымку Лукашэнкі стануць занадта высокімі. Гэта можа прымусіць бізнес абараняць свае інтарэсы, што вымусіць улады ісці на палітычныя саступкі.
Аднак цяпер уведзеныя Захадам санкцыі не прапарцыйныя ўзроўню гвалту і рэпрэсій у краіне і мала ўплываюць на паводзіны ўладаў. Еўрасаюз і ЗША разглядаюць пашырэнне санкцыйных спісаў, уключаючы ў іх усіх тых, хто адказны за парушэнні правоў чалавека ў Беларусі, бізнесменаў. У будучыні, калі беларускія ўлады не спыняць рэпрэсіі і не выпусцяць палітычных зняволеных, можа спатрэбіцца і больш шырокі эканамічны ціск.
Што кажа рэжым
Лукашэнка запэўнівае, што санкцыі ўдараць па насельніцтве: скароцяцца прыбыткі і павялічаць беспрацоўе. Але многія людзі ўжо адчулі гэта на сабе, калі іх прымусілі звольніцца за выказванне сваёй грамадзянскай пазіцыі, удзел у забастоўках або мірных пратэстах. Так, з 2012 па 2019 год занятасць на прадпрыемствах з дзяржаўнай уласнасцю знізілася на 25,5% (на 437 000 працоўных месцаў), а занятасць на прыватных прадпрыемствах павялічылася на 11,1% (194 000 працоўных месцаў).
Больш за тое, Лукашэнка ўжо пачаў пераразмяркоўваць бюджэт на карысць сілавікоў, пры гэтым памяншаючы выдаткі на працоўных сацыяльнай сферы (адукацыя, ахова здароўя і інш.). Рэжым ужо ахвяруе нават самымі прыбытковымі галінамі, такімі, як ІТ, каб выратаваць сябе. На жаль, эканамічны крызіс у Беларусі будзе пагаршацца незалежна ад санкцый.
Ці прывядуць санкцыі да большай залежнасці ад Расіі?
Беларусь вельмі моцна залежыць ад Расіі. Яна ўваходзіць у склад Саюзнай дзяржавы, а таксама Еўразійскага эканамічнага саюза (ЕАЭС). Нават у часы нармалізацыі стасункаў з Захадам Лукашэнка ніколі не мяняў прарасійскую арыентаванасць і не пераставаў узаемадзейнічаць з Крамлём.
Ступень залежнасці Беларусі ад Расіі настолькі высокая, што не пакідае практычна ніякай магчымасці для далейшай інтэграцыі з Расіяй без страты незалежнасці. Лукашэнка будзе рабіць усё магчымае, каб пазбегнуць страты або паслаблення сваёй улады, таму ён не дапусціць прыватызацыі важных беларускіх прадпрыемстваў.
Заходнія санкцыі ніколі не прыводзілі да аўтаматычнага паляпшэння адносін Беларусі і Расіі. На ўзаемадзеянне дзвюх краін уплываюць розныя прычыны, напрыклад, цэны на газ і нафту, гандлёвыя войны, пашырэнне НАТА, украінскі крызіс і інш. Санкцыі – гэта толькі адзін з фактараў, уплыў якога на геапалітычныя арыентацыі Беларусі не варта перабольшваць.
Высновы
Санкцыі з'яўляюцца толькі адным са сродкаў адказу Захаду на палітычны крызіс у краіне. Для таго, каб быць эфектыўнымі, яны павінны быць часткай комплексных мер у дачыненні да Беларусі, нароўні з эканамічным ціскам, падтрымкай грамадзянскай супольнасці, СМІ і іншых дэмакратычных сіл і груп, разам з добра распрацаванай і выразна выкладзенай праграмай эканамічнай падтрымкі пасля падзення рэжыму.
