Хельсінкі, 31 ліпеня 2025 года
Шаноўная спадарыня Суомалайнен,
Шаноўны спадар Таванье,
Дарагія Наталля і Кацярына,
Дарагія сябры,
Перш чым распавесці пра Беларусь, хачу выказаць свае глыбокія спачуванні ўсім ахвярам начных нападаў на Украіну і Кіеў, а таксама сем’ям, што страцілі сваіх родных. Гэты тэрор нельга апраўдаць. Расію трэба спыніць. Сёння і заўсёды — мы разам з Украінай.
Дазвольце падзякаваць арганізатарам — Галандскаму і Фінскаму Хельсінкскім камітэтам — за арганізацыю гэтай дыскусіі і вашую нязломную падтрымку беларускай справы.
Для мяне вялікі гонар адзначыць 50-годдзе Хельсінкскага заключнага акта. Ён меў прамое ўздзеянне і на беларускі рух за свабоду. Ён надаў моцы дысідэнтам па ўсім былым Савецкім Саюзе, у тым ліку і ў Беларусі. Міхась Кукабака быў адным з першых, хто прывітаў акт у сваім артыкуле для Радыё Свабода.
50 гадоў таму свет дамовіўся, што межы недатыкальныя, а правы чалавека — не прадмет гандлю. Але Лукашэнка парушыў і тое, і другое.
Я хацела б сказаць, што мы сапраўды можам святкаваць разам з вамі, дарагія сябры, але, шчыра кажучы, не можам. Бо ў Беларусі мала што змянілася ў галіне правоў чалавека. Асабліва для тых, хто супраціўляецца тэрору пракрамлёўскага рэжыму Лукашэнкі.
Я рада вітаць тут прадстаўніц дзвюх легендарных беларускіх праваабарончых арганізацыяў: Беларускага Хельсінкскага Камітэта і «Вясны» — Кацярыну і Наталлю.
Хутка «Вясна» будзе адзначаць 30 гадоў сваёй дзейнасці — 30 гадоў няспыннай барацьбы і штодзённай працы. Заснавальнік «Вясны» Алесь Бяляцкі быў удастоены Нобелеўскай прэміі міру ў 2022 годзе.
На жаль, як пісаў Алесь: «Тыя, хто найбольш шануе свабоду, найчасцей яе пазбаўленыя». Сёння ён застаецца за кратамі, адбываючы 10-гадовы тэрмін у турме Лукашэнкі. Гэта яго другое зняволенне — абодва разы за абарону каштоўнасцей Хельсінкскага акта.
Сябры Алеся па «Вясне» — Уладзімір Лабковіч, Марфа Рабкова, Валянцін Стэфановіч, а таксама праваабаронца Настасся Лойка — таксама знаходзяцца за кратамі. За тое, што дапамагалі і абаранялі правы тысяч беларусаў.
У турмах знаходзяцца як мінімум 6 юрыстаў, асуджаных на доўгія тэрміны за сваю прафесійную дзейнасць: Максім Знак, Анастасія Лазарэнка, Віталь Брагінец, Аляксандр Даніевіч, Аляксей Бародка і Юлія Юргілевіч.
Нават праз пяць гадоў пасля пачатку нашай мірнай рэвалюцыі, рэжым не спыніў свае злачынствы ні на дзень. Ён працягвае помсціць тым, хто адважыўся змагацца за свае правы.
У 2020-м рэпрэсіі былі жорсткія, але бачныя. Сёння мы сутыкаемся з ціхім тэрорам — бязлітасным, адвольным і яшчэ больш страшным. Ён працягваецца — толькі без загалоўкаў у СМІ.
Некаторым палітыкам можа здавацца, што сітуацыя паляпшаецца. Але праўда ў тым, што становіцца толькі горш. Я магу назваць адну лічбу палітвязняў — але пакуль я вярнуся дадому да дзяцей, гэтая лічба ўжо вырасце.
Толькі ў гэтым годзе, да канца чэрвеня, было зафіксавана 1700 затрыманняў — за фота, за каментары ў інтэрнэце, у тым ліку і за публікацыі з 2020 года.
Людзей звальняюць з працы, пазбаўляюць доступу да адукацыі, прымушаюць да «прафілактычных» гутарак з КДБ, вымушаюць пакаяцца на камеру. Сем’і палітвязняў жывуць у пастаянным страху. Людзям не даюць сустрэчаў з адвакатамі, а судовая сістэма ператварылася ў інструмент рэпрэсіяў.
Пазбаўленне сну, адсутнасць меддапамогі, дрэннае харчаванне, адсутнасць сонца. Прымусовая праца, калі вязняў прымушаюць шыць форму для лукашэнкаўскай міліцыі ці арміі Пуціна, якая забівае ўкраінцаў — усё гэта рэальнасць беларускіх турмаў.
Не кажучы ўжо пра прапаганду, якая ўсюды — каб зламаць волю да супраціву.
З 2021 года ў турмах загінулі прынамсі 8 чалавек, у тым ліку Вітольд Ашурак і Алесь Пушкін. Іншыя памерлі неўзабаве пасля вызвалення праз пагаршэнне здароўя.
Шмат хто, замест вызвалення пасля адбыцця тэрміну, атрымлівае новыя прысуды за «непадпарадкаванне турэмнай адміністрацыі». Такіх выпадкаў — 63.
Але нават вызваліўшыся — людзі не атрымліваюць свабоды. Іх кантралююць, у іх забіраюць пашпарты, забараняюць выезд за мяжу, ператвараючы ў закладнікаў у сваёй краіне.
А што з тымі, хто вымушаны быў пакінуць Беларусь? Паводле ацэнак ААН, іх прынамсі паўмільёна. Але ці ўцяклі яны ад пераследу? Не — ён стаў транснацыянальным.
Актывістам за мяжой не выдаюць дакументы, пагражаюць смерцю, шантажуюць сем’і, адбіраюць маёмасць, абвяшчаюць «экстрэмістамі» ці «тэрарыстамі». Толькі на мінулым тыдні мы задакументавалі дзясяткі пагрозаў КДБ беларусам у выгнанні.
Рэжым пераследуе актывістаў праз Інтэрпол, дамагаецца ордараў на арышт. Мы ведаем дзясяткі выпадкаў у Грузіі, Арменіі і еўрапейскіх краінах, дзе беларусаў затрымлівалі па палітычна матываваных запытах. Як мінімум 88 чалавек былі асуджаныя пасля вяртання з-за мяжы.
Рэжым Лукашэнкі ператварыў краіну ў лабараторыю рэпрэсіяў і тэрору — і гэта трэба спыніць.
Вызваленне Сяргея
Дарагія сябры,
Як вы ведаеце, месяц таму мой муж Сяргей быў вызвалены пасля пяці доўгіх гадоў турмы. Ён знаходзіўся ў адзіночнай камеры, без сувязі са знешнім светам — што само па сабе з’яўляецца формай катавання.
Калі Сяргей патэлефанаваў мне па дарозе на волю, я не верыла ўласным вушам. А калі ўбачыла яго праз некалькі гадзінаў — не верыла вачам. Мы з сынам ледзь пазналі яго — такі худы і змучаны ён быў. А калі дачка яго не пазнала, Сяргей расплакаўся.
Я хачу падзякаваць ЗША, Еўрапейскаму саюзу і ўсім урадам і парламентам, якія змагаліся за Сяргея. Без вашай салідарнасці, ціску і нястомнай дыпламатыі, асабліва з боку ЗША, яго вызваленне не адбылося б.
Вяртанне Сяргея дало новы імпульс нашаму руху. Ён поўны рашучасці працягваць змаганне. Адразу пасля вызвалення Сяргей выказаў падтрымку Украіне і рэзка асудзіў вайну Расіі. Ён хоча прыцягнуць рэжым да адказнасці за ўсе яго злачынствы. Яго зброя — слова, і ён гатовы выкарыстоўваць яго да канца.
Канешне, яго свабода — нашая асабістая радасць. Але праца далёка не скончаная — 1150 палітвязняў усё яшчэ за кратамі. Мы павінны змагацца, пакуль усе сем’і не будуць зноў разам.
Не забывайце: Сяргея не толькі вызвалілі — яго дэпартавалі. Кожны вызвалены вязень заслугоўвае сапраўднага выбару і належнай медыцынскай і псіхалагічнай дапамогі.
Дарагія сябры,
Мы рады кожнаму вызваленню, кожнаму выратаванага жыццю. Але скажам шчыра: мы не бачым рэальных зменаў у палітыцы рэжыму. За кожнага вызваленага — новы закладнік. Лукашэнка выкарыстоўвае палітвязняў як разменную манету, спрабуючы абмяняць жыцці на змякчэнне санкцый.
Але калі рэжым сапраўды гэтага хоча, ён павінен паказаць намер — пачаць з спынення рэпрэсіяў і вызвалення ўсіх або большасці палітвязняў. Пакуль што, такога жэсту няма.
Так, мы вітаем усе намаганні па вызваленні, асабліва дыпламатыю ЗША. Але заклікаем партнёраў: не аслабляйце ціск, пакуль не будзе рэальных, незваротных зменаў.
Нашая мэта — дэмакратычная, мірная, еўрапейская Беларусь, якая паважае правы чалавека, міжнароднае права і сваіх суседзяў. Вызваленне палітвязняў — толькі першы крок.
Мы заклікаем АБСЕ быць больш актыўнай па пытанні беларускіх палітвязняў. Мы вітаем запуск Маскоўскага і Венскага механізмаў, але, на жаль, рэжым не выканаў ніводнай рэкамендацыі.
Мы заклікаем урады падтрымліваць ініцыятывы Літвы ў Міжнародным крымінальным судзе і Міжнародным судзе супраць рэжыму Лукашэнкі.
Мы падтрымліваем стварэнне Спецыяльнага міжнароднага трыбунала, ініцыяванага Радай Еўропы. Спадзяёмся, што ён стане інструментам прыцягнення да адказнасці не толькі расійскіх, але і беларускіх чыноўнікаў.
Мы заклікаем ЕС захоўваць жорсткі ціск на рэжым Лукашэнкі — як за яго ўдзел у вайне супраць Украіны, так і за рэпрэсіі супраць уласнага народа.
Мы заклікаем да прыняцця асобнага санкцыйнага пакета за парушэнні правоў чалавека: супраць пракурораў, суддзяў, супрацоўнікаў КДБ і іншых, хто здзяйсняе тэрор.
І, безумоўна, мы просім падтрымліваць беларускіх праваабаронцаў — «Вясну», Хельсінкскі Камітэт — у іх працы па дакументаванні злачынстваў і дапамозе ахвярам.
Заклікаем падтрымліваць Міжнародную платформу па адказнасці і Міжнародны гуманітарны фонд, які ўжо падтрымліваюць Нарвегія, Швецыя, Эстонія, Латвія, Данія, Люксембург і Іспанія. Фонд аказвае прамую дапамогу ахвярам рэпрэсіяў.
Дарагія сябры,
У завяршэнне хачу запрасіць вас далучыцца да беларусаў 9 жніўня — у дзень нашай салідарнасці, калі мы ўспамінаем 5 гадоў з пачатку мірнай рэвалюцыі.
Нагадайце свету, што адбываецца ў Беларусі, дзе нелегітымны рэжым трымае ў закладніках цэлую краіну. І літаральна — некалькі тысяч чалавек.
Але наш пасыл такі: мы не здадзімся, пакуль усе не будуць на волі! Мы зробім усё, што ад нас залежыць, каб іх вызваліць.
Будзьце побач з намі — на баку свабоды. На баку Хельсінкскіх дамоўленасцяў.
Дзякуй за вашую салідарнасць. Жыве Беларусь!
