«Добры дзень. На жаль, за апошні год мільёны беларусаў даведаліся што такое катаванні. Беларусам не трэба распавядаць, што такое прэс-хата, навошта ў камеры зняволеным заліваюць хлорку, а ў замочныя вочкі кватэр – газ, як гэта зрабілі з Алегам Скаргам – каб выманіць яго з уласнага дома і затрымаць. Але ўсё гэта трэба распавядаць у іншых краінах – каб як мага больш людзей даведаліся, з чым прама зараз сутыкаюцца беларусы і чаму ў нас няма права адступіць.
У нас, беларусаў, няма права адступіць, таму што практычна ў кожнага ёсць сябар, сваяк або калега, які прайшоў праз катаванні – ці зведвае іх і зараз. Гэтыя людзі не могуць прыйсці на форум і расказаць свае гісторыі самі. Гэта зручна для рэжыму – бо нашае маўчанне дапамагае яму працягнуць яшчэ некалькі месяцаў, паспрабаваць гандлявацца людзьмі, катаваць новых закладнікаў. Я веру і ўпэўненая, што ў будучыні яны ўсе яны выйдуць на свабоду – і іх гісторыі стануць матэрыяламі спраў сумленных судоў. Але сёння я буду казаць за іх – таму што зараз яны могуць казаць толькі нашымі галасамі.
Калі Сцяпан Латыпаў апынецца на свабодзе, ён раскажа, праз якія катаванні ў «прэс-хаце» яму давялося прайсці. Прэс-хата – гэта ізаляванае памяшканне або проста камера, дзе вельмі гучна ўключаюць музыку, пакуль збіваюць і здзекуюцца над зняволеным. Сцяпан правёў у такім памяшканні 51 дзень – і паспрабаваў парэзаць горла ў зале суда, каб хаця б так данесці да свету праўду.
Калі 19-гадовая Марыя Зайцава зможа не баючыся крымінальнага пераследу вярнуцца ў Беларусь, яна раскажа, як у яе трапілі тры гумовыя кулі сілавікоў, а прама каля яе разарвалася светлашумавая граната – і цяпер ёй патрэбны слыхавы апарат. Разам з ёй на рэабілітацыі ў Чэхіі быў малады чалавек, якога сілавікі прапусцілі праз «калідор пекла», збівалі некалькі гадзін і пагражалі згвалціць. Разам з імі быў і хлопец, якому сілавікі прастрэлілі лёгкае і куля зачапіла аорту. І нягледзячы на тое, што са жніўня прайшло ўжо шмат месяцаў, хлопцы да гэтага часу плачуць, калі ўспамінаюць, што з імі адбылося.
Калі грамадзянка Швейцарыі Наталля Хершэ выйдзе на волю, яна раскажа, як сядзела ў бетоннай клетцы без акна, дзе драўляны ложак прышпілены да сцяны. Як яна кожны дзень пакутавала ад вошай, клапоў і прусакоў. Як яе вечна адпраўлялі ў карцар, дзе цэлы дзень можна толькі стаяць, сядзець або ляжаць на бетоннай падлозе. Як зняволеныя хварэлі на каранавірус, і начальства турмаў не аказвала меддапамогу, але выкарыстоўвала яго фактычна як біялагічную зброю.
Калі выйдзе на волю 17-гадовы Мікіта Залатароў, ён раскажа, як яго яшчэ 16-гадовым, літаральна дзіцем затрымалі, збівалі на допытах, даводзілі да прыступаў, таму што ён хворы на эпілепсію. На сустрэчах з бацькам Мікіта пастаянна пытаўся: «Татачка, мяне б'юць кожны дзень. Чаму я тут сяджу? Калі мяне выпусцяць?».
Лідар Аб'яднанай грамадзянскай партыі Мікалай Казлоў мог бы расказаць пра тое, як яго разам з сямю зняволенымі трымалі ў аднамясцовай камеры. Як кожны дзень ім у камеру вылівалі на падлогу 20 літраў канцэнтраванай хлоркі, як яна раз'ядала вочы, слізістыя і скуру. Як пасля арышту яго вывезлі з турмы ў кайданках, з галавой, заціснутай паміж каленамі і выкінулі за горадам.
Але ёсць і тыя, хто ўжо не выйдзе і не зможа распавесці свае гісторыі. Не выйдзе Вітольд Ашурак. Не пагаворыць з намі 17-гадовы Дзмітрый Стахоўскі, які скончыў з сабой з-за ціску Следчага Камітэта. Не раскажа, што адбылося ў РУУС, Раман Бандарэнка. Не ўбачыць сваіх дзяцей Аляксандр Тарайкоўскі, не пацалуе сваю дачку Генадзь Шутаў, не абдыме сваю маці Аляксандр Віхор. Гэта ўжо вечны шнар у сэрцы кожнага з нас, і мы не можам чакаць новых ахвяр.
Таму мы заклікаем кіраўніцтва краін – да максімальнага ціску на рэжым і ўзмацнення дапамогі людзям, якія ад яго пацярпелі. Мы заклікаем ствараць і ўзмацняць інструменты збору і сістэматызацыі інфармацыі пра злачынствы і катаванні. Мы заклікаем рабіць усё магчымае, каб у цэнтры Еўропы не апынулася другой Паўночнай Карэі або турмы на 9 мільёнаў чалавек.
Мы заклікаем дзейнічаць больш рашуча і хутка – бо тыя пяць хвілін, якія заняла мая гаворка, непараўнальныя з пяццю хвілінамі карцара для Сяргея Ціханоўскага. Усяго адзін дзень, на які могуць адкласціся санкцыі, – не параўнальны з адным днём у прэс-хаце для Сцяпана Латыпава. Адзін тыдзень гарачага надвор'я летам – не параўнальна з пеклам, у якое ператвараецца 4-мясцовая камера, у якой сядзіць 16 чалавек.
Таму мы павінны дзейнічаць. У вашых сілах прасоўваць справы па ўніверсальнай юрысдыкцыі, дапамагаць збіраць дадзеныя і доказы для міжнародных расследаванняў злачынстваў рэжыму, як мага гучней гаварыць у медыя пра тое, што адбываецца з нявіннымі людзьмі ў турмах на нашай радзіме. Выкарыстоўваць усе рычагі прыцягнення вінаватых да адказнасці – і цяпер, і на будучых сумленных судах новай Беларусі. Беларусы дыяспары, вашыя намаганні ўжо дапамаглі нам дабіцца многага – і цяпер нашая з вамі галоўная задача – не дапусціць гандлю чалавечымі лёсамі і жыццямі. Штодзённай сумеснай працай мы даможамся таго, што ўсе невінаватыя людзі выйдуць на свабоду і вернуцца дадому.
Дзякуй».
