Святлана Ціханоўская знаходзіцца з рабочым візітам у Кракаве, дзе сёння адбылося адкрыццё 10-га Саміту «Эканоміка адкрытых вачэй» — міжнароднага форуму, прысвечанага ідэі эканомікі, заснаванай на дэмакратычных каштоўнасцях. Форум накіраваны на тое, каб дапаўняць эканамічныя паказальнікі нематэрыяльнымі прынцыпамі — сацыяльнай уцягнутасцю, адказнасцю перад планетай і празрыстасцю бізнесу.
У сваёй прамове Святлана Ціханоўская адзначыла, што будучыня беларускай эканомікі патрабуе дакладнага і адказнага плану пераменаў, і падкрэсліла асноўныя напрамкі, на якіх павінна грунтавацца аднаўленне краіны:
«Паважаны спадар Прэзідэнт Аляксандр Мішальскі,
Паважаны Маршал Лукаш Смулка, Паважанае спадарства, сябры,
Для мяне вялікі гонар выступаць у Кракаве — горадзе, які сапраўды з’яўляецца ўзорам.
Узорам поспеху. Узорам дэмакратыі. Узорам эканамічнага росквіту.
Кракаў стварыў уласную гісторыю пераўтварэнняў. І мы, беларусы, глядзім на вас з захапленнем. Я мару, што аднойчы Беларусь атрымае такі ж узровень свабоды, моцнага самакіравання і свабодных выбараў — дзе мэраў абіраюць людзі, а ўрады адказваюць перад грамадзянамі.
Вось чаму Кракаў нам так блізкі. Цяпер у Кракаве і Малапольскім ваяводстве жыве больш за 20 000 беларусаў — многія з іх былі вымушаныя ўцячы ад рэпрэсіяў у Беларусі. Сярод іх — адны з найлепшых ІТ-спецыялістаў, прадпрымальнікаў, прадстаўнікоў НДА і творчых асобаў.
Ваш поспех бачны і ў лічбах: ВУП Малапольскага ваяводства роўны ВУП усёй Беларусі, пры тым што насельніцтва тут у тры разы меншае.
І я веру, што і беларусы зрабілі свой унёсак у гэта, і мы ганарымся гэтым.
Беларусы прыязджаюць у Кракаў не толькі дзеля яго магчымасцяў, але і таму, што мы падзяляем каштоўнасці і гісторыю. Учора, шпацыруючы па вуліцах гэтага цудоўнага горада, я адчувала гэтыя сувязі ўсюды — у будынках, у гісторыях, у духу гэтага месца.
І ў людзях, якія нас яднаюць. Два стагоддзі таму непадалёк адсюль Тадэвуш Касцюшка абвясціў паўстанне за свабоду Польшчы — якое натхніла беларусаў у нашай уласнай барацьбе за незалежнасць. Праз гады іншы наш суайчыннік, Адам Міцкевіч, напісаў радок, які ідэальна апісвае нашу сённяшнюю барацьбу: «Каб жыла краіна, павінны жыць правы». Гэта можа быць дэвізам нашай сённяшняй барацьбы ў Беларусі.
Спадчына Касцюшкі і Міцкевіча жыве — і яна працягвае натхняць беларусаў, якія сутыкаюцца з сённяшняй тыраніяй.
Ёсць шмат выдатных людзей, якія звязваюць нашыя краіны. І, на жаль, многія з іх знаходзяцца за кратамі.
Такія героі, як Анджэй Пачобут ці Гжэгаж Гавел, — якія знаходзяцца за кратамі ў турмах Лукашэнкі ў гэты самы момант, разам з 1300 палітычнымі зняволенымі.
Я схіляю галаву перад іх мужнасцю. І я дзякую ўсім вам за вашу салідарнасць на працягу ўсіх гэтых гадоў. Польскі народ вельмі добра ведае, што значыць жыць пад тыраніяй. І вы ведаеце, што дыктатары самі не падаюць, з імі трэба змагацца.
Як паказала нам польская «Салідарнасць», у барацьбе за свабоду патрэбная паслядоўнасць, патрэбнае цярпенне і патрэбныя саюзнікі.
Дазвольце мне падзякаваць арганізатарам саміту «Эканоміка адкрытых вачэй».
Хоць, як вы, магчыма, ведаеце, я не найлепшы эксперт, каб гаварыць пра эканоміку. Я называю сябе выпадковым палітыкам. Усяго некалькі гадоў таму я была хатняй гаспадыняй, якая выхоўвала дваіх дзяцей. Але часам гісторыя ставіць цябе ў такое становішча, калі трэба дзейнічаць.
Я балатавалася ў прэзідэнты, каб падтрымаць свайго мужа і свой народ — стомленыя ад 30 гадоў дыктатуры. Мы перамаглі на выбарах. І хоць мне ніколі не дазволілі заняць пасаду, я працягваю змагацца за змены. Людзі часта пытаюцца ў мяне: «Што найбольш падрыхтавала вас да палітыкі?» І я заўсёды адказваю: «Выхаванне дваіх дзяцей». Вы навучаецеся кіраваць крызіснымі сітуацыямі, весці перамовы — і выжываць, спаць вельмі мала.
Дарагія сябры,
Беларусь — выдатны прыклад таго, як дэмакратыя, бяспека і дабрабыт узаемазвязаныя. Пасля распаду Савецкага Саюза Польшча і краіны Балтыі імкліва развіваліся эканамічна, — а Беларусь апынулася пад уладай дыктатуры. Разам са свабодамі была падаўленая любая прыватная ініцыятыва.
Адзін італьянскі журналіст назваў Беларусь «камунізмам з ноткай капучына». Часам здаецца, што нашая краіна загразла ў часе. Дзе яшчэ можна знайсці Макдональдс побач з КДБ — з турмой для палітычных закладнікаў? Сучасная «Тэсла» стаіць на паркоўцы побач з савецкімі помнікамі Леніну? І гэтае крывадушша ўсюды.
Калі не зазіраць глыбей за сцены, вы нават не адрозніце дыктатуру ад нармальнай краіны.
Дыктатары звычайна майстры ў тым, каб запячатаць састарэлы тавар у зусім новую ўпакоўку.
На працягу 30 гадоў Лукашэнка дасканала авалодаў мастацтвам гульні на геапалітычных качэргах. Мы часта жартуем, што ўзімку ён быў «прарасійскім», каб забяспечыць сабе танныя рэсурсы, а ўлетку раптам стаў «празаходнім», каб атрымаць фінансавую дапамогу ад Захаду.
Рэжым выжыў не за кошт інавацыяў ці канкурэнтаздольнасці, а дзякуючы таннай расійскай нафце і газу і бясконцым пазыкам ад Крамля.
Дыктатар прамяняў незалежнасць Беларусі на падтрымку Масквы. Сёння Лукашэнка выкарыстоўвае вайну. Рэжым дапамагае Маскве ўхіляцца ад міжнародных санкцыяў і вырабляць зброю для расійскай арміі.
Ён нажываецца на інструменталізаванай міграцыі — бярэ грошы з мігрантаў, якіх потым прасоўваюць праз агароджу ў Польшчу.
Або вазьміце нядаўнія напады з дапамогай паветраных шароў, арганізаваныя, каб паралізаваць Літву, і зарабіць грошы на кантрабандзе цыгарэт. Наіўна думаць, што дыктатараў, такіх як Лукашэнка ці Пуцін, можна перавыхаваць. Яны ніколі не зменяцца і будуць працягваць тэрарызаваць не толькі свой уласны народ, але і сваіх суседзяў.
Каб спыніць іх, мы павінны пазбавіць іх рэсурсаў, якія падсілкоўваюць іх рэжымы і фінансуюць вайну. Мы павінны працягваць аказваць ціск праз санкцыі і міжнародную ізаляцыю.
Аднак, ізалюючы дыктатараў, вельмі важна падтрымліваць народ. Мабільнасць, візы, дапамога грамадскім ініцыятывам, прыняцце ўсіх, хто ўцякае ад пераследу.
І я радая, што ў апошнія дні Польшча адкрыла памежныя пункты пропуску для пасажыраў. Я заўсёды паўтараю: зачыніце мяжу для тавараў, але пакіньце яе адкрытай для людзей.
Я заклікаю вас адрозніваць рэжым, які служыць Пуціну, і беларускі народ, які падтрымлівае Украіну і выступае супраць вайны.
Пры тыранii арганізаваць вулічныя пратэсты немагчыма — гэта проста немагчыма з-за тэрору. Але людзі ўсё роўна супраціўляюцца ў падполлі, здзяйсняючы невялікія акты сабатажу. Мы павінны захаваць гэты супраціў жывым як у краіне, так і ў выгнанні.
Інвеставаць у людзей сёння — значыць таксама інвеставаць у бяспеку. Бо адной ваеннай моцы недастаткова, калі няма людзей, гатовых абараняць свае каштоўнасці.
Дарагія сябры,
Калі пачалася нашая рэвалюцыя, яна была народнай. Яе рухалі грамадзянская супольнасць, самаарганізацыя, салідарнасць. Бізнес-супольнасць і прыватны сектар былі ў яе цэнтры.
Тысячы заснавальнікаў беларускіх стартапаў былі вымушаныя з’ехаць у выгнанне. Сёння ў Еўрапейскім Саюзе зарэгістравана не менш за 10 000 кампаніяў з беларускімі заснавальнікамі.
Дзесяць найбуйнейшых сусветных кампаніяў з беларускімі каранямі ў суме забяспечваюць працай каля 80 000 чалавек і атрымліваюць штогадовы даход не менш за 5 мільярдаў долараў.
Гэтыя кампаніі, якія выступалі супраць рэжыму і вайны, сёння робяць унёсак у эканоміку Польшчы і Еўропы.
Лукашэнка не хацеў гэтага бізнесу — ён з’яўляецца пагрозай. Ён занадта свабодны, занадта незалежны, занадта смелы. Але нам ён патрэбны.
Гэтыя кампаніі не толькі ствараюць працоўныя месцы для беларусаў у выгнанні. Яны таксама падтрымліваюць дэмакратычны рух — наймаючы прафесіяналаў-эмігрантаў, фінансуючы грамадзянскую супольнасць, адстойваючы правы чалавека.
Яны з’яўляюцца велізарным актывам — для Еўропы сёння і для Беларусі заўтра. Аднойчы яны вернуцца дадому, каб дапамагчы адбудаваць нашую краіну пасля дзесяцігоддзяў дыктатуры.
Хтосьці можа спытаць, як можна паўплываць на сітуацыю з выгнання? Мы можам.
Блаславі Інтэрнэт! Нашыя СМІ ў выгнанні ахопліваюць мільёны беларусаў у краіне. Летась мы правялі анлайн-выбары ў Каардынацыйную раду.
З дапамогай нашых ІТ-спецыялістаў мы ствараем Беларусь 2.0. Мы ўжо стварылі лічбавыя платформы, якія забяспечваюць адукацыю, псіхалагічную падтрымку і юрыдычныя кансультацыі для людзей у Беларусі.
Мы нават пачалі выдаваць уласныя беларускія пасведчанні асобы — электронныя пашпарты — каб замяніць састарэлыя, якія рэжым Лукашэнкі адмаўляецца абнаўляць, пакідаючы тысячы беларусаў за мяжой без грамадзянства.
Так, у нас няма дзяржавы за плячыма, але ў нас ёсць людзі, і гэта наш галоўны капітал.
Дарагія сябры,
Мы не ведаем, калі і як змяніцца Беларусь. Але мы ведаем, што гэта адбудзецца. Час Лукашэнкі мінае, нават яго блізкія шэпчуць пра пераходны перыяд.
Звычайна дыктатары падаюць, калі ніхто гэтага не чакае. Гэта было ў выпадку з Берлінскай сцяной, з распадам Савецкага Саюза, ці нядаўна з Сірыяй.
Хутчэй за ўсё, змены ў Беларусі будуць звязаныя з Украінай. Калі Украіна перамагае, Расія слабее, і гэта таксама адкрые для нас акно магчымасцяў.
Вось чаму мы павінны даць Украіне ўсё, што ёй трэба, каб перамагчы ў гэтай вайне.
Так, беларусы гатовыя да пераменаў, і дэмакратычныя сілы і нашыя саюзнікі таксама павінны быць да гэтага гатовыя.
Калі пачнуцца змены, мы павінны пераканацца, што выведзем Беларусь з расійскай арбіты. Для гэтага нам трэба ўмацаваць нашае грамадства, ініцыятывы і, вядома ж, прыватны сектар — гэта забяспечыць эканамічную незалежнасць ад Расіі.
Як дэмакратычныя сілы, мы ўжо маем план з 5 крокаў па аднаўленні нашай эканомікі і аднаўленні незалежнасці Беларусі.
Першае — рэальныя эканамічныя рэформы. Мы павінны мадэрнізаваць нашую эканоміку, правесці прыватызацыю, абараняючы пры гэтым працоўныя месцы людзей, і даць малому бізнесу прастору для росту. Нам трэба ачысціць сістэму ад карупцыі, стварыць незалежныя суды і абараняць кожнага інвестара.
Другое — фінансавая незалежнасць. Беларусь павінна вярнуць сабе доступ да міжнародных фінансавых арганізацыяў і падтрымліваць прыватныя кампаніі, а не дзяржаўныя манаполіі.
Трэцяе — новыя рынкі і еўрапейскія стандарты. Нам трэба дыверсіфікаваць наш гандаль і прыняць еўрапейскія правілы і стандарты. Чацвёртае — энергетычная бяспека. Беларусь павінна скараціць сваю залежнасць ад расійскай энергіі. Мы павінны падключыцца да еўрапейскіх энергетычных сетак і развіваць аднаўляльную энергетыку.
І пятае — лічбавая Беларусь. Мы хочам пабудаваць сучасную лічбавую дзяржаву, дзе кампаніі рэгіструюцца за хвіліны, дзяржаўныя паслугі даступныя анлайн, а для карупцыі няма месца.
З дапамогай гэтых пяці крокаў Беларусь можа стаць рэгіянальным высокатэхналагічным цэнтрам — краінай, якая вырабляе, укараняе інавацыі і гандлюе з усёй Еўропай. Краіна, якая стабільная, бяспечная і гатовая да росту.
Паважаныя сябры,
Я шчыра веру, што Беларусь можа стаць гісторыяй поспеху — краінай, якая пераходзіць ад дыктатуры да дэмакратыі, ад кантраляванай эканомікі да адкрытай, еўрапейскай.
І мы маем магчымасць вучыцца ў вас — і на вашых памылках, і на вашых поспехах. Польшча — і асабліва Кракаў — паказвае напрамак, за якім мы хочам ісці.
Я заклікаю вас глядзець на Беларусь не як на пагрозу, а як на магчымасць. Падтрымка нашага дэмакратычнага руху — гэта інвестыцыя ў больш бяспечную і стабільную Еўропу.
І калі вы абмяркоўваеце ідэі на гэтым форуме, калі ласка, памятайце пра тое, што самае важнае: людзі. Людзі, з іх надзеямі, страхамі і каштоўнасцямі, павінны быць у цэнтры палітыкі, эканомікі, кожнага рашэння, якое мы прымаем. І нарэшце: шануйце і абараняйце сваю ўласную свабоду — тое, што так лёгка страціць і так цяжка вярнуць. Мы ў Беларусі ведаем гэта занадта добра.
Станьце разам з тымі, хто змагаецца прама цяпер — з Украінай і са свабоднай Беларуссю.
Дзякуй. Слава Украіне, жыве Беларусь!».
